Quan Lạn không chỉ là một danh thắng, một di sản thiên nhiên, mà khi đến đây khách thăm quan còn có cơ hội tìm hiểu và khám phá những giá trị lịch sử được lưu giữ từ thủa sơ khai của hòn đảo xinh đẹp này. Nổi bật trong số đó chính là đình Quan Lạn - ngôi đình với lối kiến trúc độc đáo, mang đậm bản sắc văn hoá của cư dân vùng biển.

Vị trí và lịch sử hình thành đình Quan Lạn

Đình Quan Lạn tọa lạc trên bến Đình – bến thuyền trung tâm xã đảo Quan Lạn thuộc huyện đảo Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, cách Cẩm Phả 35km. Tuy nằm khá xa đất liền nhưng đình Quan Lạn vẫn thu hút đông đảo khách thăm quan trong và ngoài nước tới thăm hàng năm.

Đây là ngôi đình duy nhất ở Việt Nam thờ tượng Vua Lê Anh Tông - vị vua có công thành lập ra trang, trấn Vân Đồn vào năm 1149 và thờ vị tướng tài ba Trần Khánh Dư - người trấn ải Vân Đồn. Ngoài ra Đình còn thờ Dương Không Lộ và “Tứ vị thánh nương”, tương truyền, đây là những vị thần đã che chở cho ngư dân trong vùng. Các vị bô lão trong làng còn cho biết thêm, hiện tại đình còn giữ 18 đạo sắc phong của các thời vua Nguyễn như Thiệu Trị, Tự Đức, Duy Tân, Bảo Đại ghi rõ công đức của các bậc tiên liệt.

Ngôi đình được xây dựng lần đầu tiên vào Thời Hậu Lê (thế kỷ XVII) trên bến Cái Làng, vốn là trung tâm của thương cảng cổ Vân Đồn. Sau đó đình được di chuyển về thôn Nam. Tuy nhiên, theo người dân trong làng vị trí tọa lạc như vậy chưa hợp phong thủy nên việc làm ăn của cả vùng tốt, các gia đình thường hay bất đồng, xảy ra cãi cọ. Vì thế vào thời Nguyễn (năm Thành Thái thứ 12) đình đã được chuyển về xây dựng tại thôn Đoài và được đặt tên là Đình Quan Lạn 2. Vị trí tọa lạc của ngôi đình lúc này được xem là đắc địa: đình có hướng Tây, xoay mặt ra biển. Phía trước Đình có ba ngọn núi Sao Trong, Sao Ngoài, Sao Ơn làm bức bình phong tự nhiên và phía sau lưng là năm quả núi khác làm chỗ dựa vững chắc. Đây là thế đất đẹp “Tiền Tam thai, hậu Ngũ nhạc” không mấy khi gặp trong xây dựng các công trình tín ngưỡng từ trước tới nay. Kể từ lần di chuyển cuối cùng này, dân làng làm ăn thuận buồm xuôi gió, bình an, mạnh khỏe, cuộc sống thuận hòa hơn. Điều này cho thấy Đình Quan Lạn không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa, tâm linh cộng đồng mà nơi đây còn gắn bó mật thiết và chứng kiến những biến đổi đời sống của người dân trên đảo.

Nét độc đáo trong kiến trúc, điêu khắc của đình Quan Lạn

Được xây dựng từ rất lâu trước đây vì thế mà Đình Quan Lạn mang một vẻ đẹp rêu phong, cổ kính, uy nghi vô cùng, chính điều này đã hấp dẫn bao khách thăm quan ghé thăm.

Ngôi đình vẫn giữ nguyên mặt bằng của thời khai dựng hình chữ nhật theo dạng chữ tự “nhất”. Nhờ vậy đã mang tới ý nghĩa là giữa một không gian thoáng đãng chỉ có duy nhất một tòa đại đình bề thế và hoành tráng. Kết hợp với nó là bờ mái cong đầu đao vô cùng hiên ngang.

Đình Quan Lạn là niềm tự hào của người dân trên đảo, đình có kiến trúc hình chữ công, gồm bái đường, hậu cung và ba gian ống muống. Mái đình lợp bằng ngói vẩy.  Về mặt tiền, đình có hệ thống trấn song thông thoáng được lắp mộng kết nối với phần ngưỡng và cột hiên. Theo đó, kiến trúc này tạo ra không gian ánh sáng chan hòa, gần gũi với thiên nhiên. Nhờ vậy, khi đóng cửa lại thì lối thông gió vẫn hoạt động hiệu quả.

Một điều đặc biệt nữa đó là đình Quan Lạn có vị trí đắc địa khi nằm ngay trước biển. Đình vẫn hiên ngang trước phong ba bão táp và tồn tại tới ngày nay nhờ được xây dựng rất kiên cố.

Đình Quan Lạn còn được đánh giá là ngôi đình cổ duy nhất tại Việt nam sử dụng nhiều loại gỗ quý hiếm để xây dựng. Đình nổi bật khi tọa lạc trên nền đất rộng 500m2, có 32 cột cái, 26 cột quân, có những cột to với chu vi lên đến 3,2m2. Chất liệu gỗ làm đình là gỗ mần lái. Đây là loại gỗ hiếm, chỉ mọc ở núi đá ở đảo đá Ba Mùn gần đó, cứng hơn gỗ lim, chịu được nước biển. Với những cột gỗ này, đình Quan Lạn không chỉ xứng đáng được xếp vào nhóm các công trình gỗ truyền thống quy mô và đồ sộ của Việt Nam mà còn được xem là công trình độc nhất vô nhị, một “báu vật quốc gia”.

Về điêu khắc thì đình Quan Lạn được xem là một công trình nghệ thuật công phu và sinh động. Trải qua hơn 300 năm, nằm ở nơi đầu sóng ngọn gió nhưng những nét chạm khắc tinh xảo ở ngôi đình vẫn còn vô cùng tinh xảo, đặc biệt là hình tượng rồng. Các hình chạm rồng có mặt khắp mọi nơi trong đình, từ mái, góc đao, xà ngang, gác mái, trên cửa võng, xà, kèo với đủ hình rồng... Vì nằm ngay trước biển nên ở đình Quan Lạn có khắc họa hình ảnh hết sức độc đáo đó là con ngài tằm và con bề bề, đây vốn là một giống tôm phổ biến ở vùng biển này được ngư dân khai thác, đánh bắt thường xuyên. Những hình ảnh hiếm hoi đó phản ánh rõ nguồn sống chủ yếu của người dân nơi đây từng dựa vào nghề trồng dâu nuôi tằm và đánh bắt hải sản. Có thể nói đây là một trong số ít các ngôi đình ở miền Bắc thể hiện được nghề nghiệp của cộng đồng cư dân địa phương qua trang trí điêu khắc.

Lễ hội đình Quan Lạn

khách thăm quan ghé thăm đình Quan Lạn không chỉ để ngắm nhìn vẻ đẹp cổ kính lâu đời, tìm hiểu những giá trị văn hóa lịch sử, mà còn có cơ hội tham gia lễ hội đình Quan Lạn. Lễ hội vừa là dịp kỷ niệm chiến thắng giặc Nguyên Mông năm 1288 của quân dân Nhà Trần và chiến thắng của vị tướng Trần Khánh Dư đánh tan đội thuyền lương Nhà Nguyên, vừa là ngày hội cầu trời yên biển lặng, lưới nặng cá đầy của ngư dân vùng biển đảo. Ngoài ra hằng năm tại đình còn diễn ra hoạt động văn hóa tinh thần đặc sắc với lễ hội đua thuyền từ ngày 10 đến 20 tháng 6 Âm lịch hàng năm.

Hội đình Quan Lạn là sự tổng hòa của ngày hội kỷ niệm chiến thắng giặc ngoại xâm và ngày hội cầu mùa của cư dân ngư nghiệp vùng biển đảo Quan Lạn, tỉnh Quảng Ninh. Đó thực sự là ngày hội làng biển hết sức ý nghĩa thể hiện tinh thần thượng võ chống giặc ngoại xâm bảo vệ chủ quyền đất nước của người dân vùng biển đảo.

Đình Quan Lạn không chỉ là trung tâm văn hóa làng xã mà còn là cột mốc văn hóa trường tồn góp phần khẳng định chủ quyền biển đảo muôn đời của dân tộc Việt Nam.

Hà Phương